baya


ba·yá

png |[ Kap ]
:
kirót — pnr ma·ba·yá.

ba·yá

pnb |[ Bik ]

ba·yà

png
1:
[Bik Tag] pag-iwan o hindi pagpuna ; hindi pakikialam Cf UBAYA
2:
[Bik Tag] kawalan ng ingat
3:

bá·ya

png
1:
[Ifu] pangási1
2:
[Kap] bága.

bá·ya

pnr
1:
[War ST] iniwan ; pinabayaan
2:
[War] lábis2
3:
[ST] maluwáng, mahinahon hal mabáyang loob.

ba·yá·an

pnd |[ baya+an ]

Ba·yá·ba

png |Ant |[ ST ]
:
Agt sa bundok ng Kasasay.

ba·yá·bag

png |Kar |[ ST ]
:
tukod na inilalagay sa bahay kung naghahalili ng haligi.

ba·yá·bas

png |Bot |[ Hil Ilk Seb Tag War Esp guayaba ]
:
palumpong hanggang maliit na punongkahoy (Psidium guajava ) na may bungang bilugán, mabutó, at nakakain, katutubò sa tropikong America at ipinasok sa Filipinas noong panahon ng Español, may mga bagong uri na ipinasok kamakailan sa Filipinas gaya ng guavajava na malaki ang bunga : BAYÁWAS, BAYABÒ, GUAVA, TAYÁBAS

ba·yá·bas u·wák

png |Bot

ba·ya·báy

pnd |[ War ]
:
magpahayag o magpabalita sa pamamagitan ng tagabando ; ipahayag sa publiko.

ba·yá·bay

png
1:
[ST] tao na lagalag Cf HAMPÁSLUPÀ
3:
[Ilk] ábay1

ba·yà ba·yà

png |[ Tau ]

ba·ya·bís

pnd |ba·ya·bi·sín, i·ba·ya· bís, mag·ba·ya·bís |[ ST ]

ba·ya·bò

png |Bot |[ Iba ]

ba·yád

pnr
:
napalitan o nagantihan na ; naisauli na.

bá·yad

png |ka·ba·ya·rán |[ Bik Hil Ilk Kap Seb War ]
1:
bagay na kapalit ng anumang binili, serbisyo, o inutang : PÁGO1, PAY2, PAYMENT, COMPENSATION, KOMPENSASYÓN, ÚYAN, VAHÉS var báyar1

bá·yad-pin·sa·là

png
:
salaping ibinayad sa tao na nasaktan, o nagawan ng anumang nakasisirà sa kaniyang katawan, katauhan, o karangalan : DÁNYOS PERHUWÍSYOS, REPARASYÓN2

ba·yág

png |Ana
:
parang súpot sa itlog at ilalim ng uten ng tao at iba pang mammal : BADÁHO2, BALLS5, BÉKLOG, BÚYUNG, LAGÁY6, BÉKLOG, LISÍK Cf SCROTUM

ba·yag·bág

png |Zoo
:
hayop na kahawig ng bayáwak (Iguana iguana ), malalakí ang binti na may tumpok na tinik mulang leeg hanggang unahang paa.

ba·yág-ka·bá·yo

png |Bot
:
makinis na halámang-baging (Dioscorea bulbifera ) na sinlaki ng kamao ang bungang nakalalason kung hilaw ngunit nagagamit na gamot sa sipilis, singaw, at pigsa : UBI-UBÍHAN, UTÓNG-UTÚNGAN

ba·yág-kam·bíng

png |Bot

ba·yag·sík

png |Mus

ba·yág-u·sá

png |Bot
:
maliit na punongkahoy (Gardenia pseudopsidium ) na madahon ang dulo ng sanga : BARAMBÁNG, BÚKOK, KALANÍGAY, KASABLÁN, MALABAYÁBAS, SULÍPA

ba·ya·ís

pnr |[ ST ]
1:
sakim at masamâ ang ugali
2:
maligalig, makipag-away
3:
balisá dahil sa makipot na kinalalagyan.

bá·yak

png |[ Iba ]

bá·yak

pnd |ba·yá·kan, mag·bá·yak |[ ST ]
:
patunáyan o magpatúnay.

bá·yá·kan

png |Zoo
:
malaking paniki (Pteropus vampyrus lanensis ) na mahilig kumain ng bungangkahoy : FRUIT BAT

ba·yá·kat

png |[ Ilk ]

ba·yak·bák

png |Bot |[ Iva ]
:
matigas na punongkahoy at may bungang kahawig ng kumpol-kumpol na bayabas at kinakain lámang ang balát na lasang makopa.

ba·ya·kíd

png

ba·ya·kír

png |[ ST ]

ba·ya·kís

png |[ ST ]
:
dulo ng alampay na ikinakabit ng laláki sa harapang bahagi ng baywang.

ba·yá·kos

png
:
púkot na yarì sa sinamay.

ba·yá·kos-pam·bang·kâ

png |Psd |[ bayakos pang+bangka ]
1:
malakíng lambat na ayos púkot, gawâ sa sinamay, at iniuumang mula sa bangka
2:
sa Pampanga, lambat na panghúli ng hipon.

ba·yá·kos-pang·gí·lid

png |Psd
:
lambat na ayos púkot at iniuumang sa gilid at mababaw na bahagi ng tubig.

ba·yá·kos-pan·lá·kad

png |Psd
:
lambat na ayos púkot, hawak ng dalawang tao, at ipinanghuhúli sa hindi kalalimang tubigan.

ba·yam·báng

png
1:
Bot yerba (Amaranthus spinosus ) na gamot sa gonorea at ginagawâng palamuti
2:
Zoo [Seb] barásot.

ba·yán

png |[ ST ]
:
araw, gaya sa “malalim ang bayan ” mahalagang araw, o tanghaling-tapat.

bay-án

png |[ Pan ]

bá·yan

png
1:
2:
Pol [ST] mamamayan
3:
[ST] pook na sinilangan at tinatahanan ; lupang tinubuan : BÁLEY, BÁNWA2, BOLÓLOY, PUWEBLO, TOWN
4:
[ST] espasyo mula rito hanggang sa langit
5:
[ST] panahon, gaya sa “masamâng bayan ” masamâng panahon
6:
Pol yunit ng pangangasiwa sa gawa-ing pampolitika ng pamahalaan na binubuo ng mga baranggay
7:
Bot palumpong (Memecyclon ovatum ) na habilog ang dahon, matingkad na asul ang bulaklak, at kulay lila ang bunga
8:
[Iba] lantad na pook
9:

-bá·yan

pnt
:
pambuo ng tambalang salita at nagpapahiwatig ng sambayanan o ng taumbayan, gaya sa panitikang-bayan, awiting-bayan : FOLK-

ba·yan·bán

png |Zoo |[ Seb ]

bá·yang

png
1:
Bot [War] halámang tumutubò sa pasô
2:
Zoo [Bik Tag] darapúgan
3:
Zoo [Bik] kítang1
4:
pagsunog ng palayok o alinmang kagamitang gawâ sa luad na kayayarì lámang upang maging ganap at matibay.

bá·yang

pnd |ba·yá·ngan, mag·bá· yang |[ ST ]
:
pausukan ang tapayan.

ba·yá·ngat

png |Zoo |[ Pan ]

ba·yá·ngaw

png |Zoo
:
parasitikong langaw (family Oestridae, Gastero-philidae, o Cuterebridae ) na karaniwang dumarapo sa balát ng kabayo o kalabaw Cf BÁNGAW

ba·yang·báng

png |Bot |[ ST ]
:
uri ng yerbang walang halaga.

ba·ya·ngót

png |Bot
:
funggus na tumutubò at nabubúhay sa balát ng mga punongkahoy.

ba·yá·ni

png |[ Bik Ilk Kap Seb Tag War ]
1:
tao na may kahanga-hangang katapangan at abilidad : BAGANÍHAN, BANWÁR, HERO1, HULUBALÁNG
2:
tao na itinuturing na may kahanga-hangang katangian at may nagawâng napakahalaga : BAGANÍHAN, BANWÁR, DAKÍLA2, HERO1, HULUBALÁNG Cf MODÉLO
3:
Lit Tro pangunahing tauhang laláki sa dula, kuwento, pelikula, at katulad : BAGANÍHAN, BANWÁR, BÍDA2, HERO1, HULUBALÁNG, PROTAGONIST, PROTAGONÍSTA
4:
Mit nilaláng na may katangiang tulad ng mga diyos ; mandirigma na may espesyal na lakas, tapang, o abilidad : BAGANÍHAN, BANWÁR, DAKÍLA2 Cf BAGÁNI
5:
[ST] gawaing panlahat Cf BAYANÍHAN

ba·yá·ni

pnd |ma·ma·yá·ni, pa·ma· ya·ní·han
:
mangibabaw o pangibabawan.

ba·ya·ní·han

png |[ bayani+han ]
:
tawag sa pagkakaisang nagpapagaan sa anumang gawain sa pamamagitan ng tulungán at damayán : ALÁYON, AMMÓYO, ARAGLÁYON, BATÁRIS, DÁGYAW, DAGYÁW, HÚNGOS, ÓBBU, PATÁBANG, PINTAKÁSI3, TAGNÁWA, TINÁBANGÁY, UGFU, YARÙ Cf PALÚSONG

ba·yá·ning-tí·pi

pnr |[ ST ]

ba·yán·ti

png |Bot
:
punongkahoy (Aglaia glomerata ) na may pulá at makatas na bunga : KANÍWING-PUTÎ

ba·yá·ong

png |[ Ifu ]
:
mámaháling balabal na ginagamit lámang ng mga mumtoni sa mga ritwal.

bá·yar

png |[ ST ]
1:
varyant ng báyad
2:
pagtatakip ng bútas, pagdadagdag ng kulang
3:
pagbilí at pagbibilí ng mga alipin.

ba·ya·rán

png |[ bayad+an ]
1:
panahon ng pagbabayad
2:
pook na pinagbabayaran
3:
tao na binayaran upang gumawâ ng isang bagay, karaniwang lihim.

bá·yar hi·pá

png |[ ST ]
:
bayad sa kinain.

ba·ya·rín

png |[ báyad+in ]
:
bagay o listahan ng mga bagay na dapat ba-yaran hal utang, konsumo sa koryente, hinuhulugang kasangkapan : BÚTAW2, PAYABLE

ba·yás

png |[ Igo ]
3:
[Bon] dawák2

bá·yas

png |[ Fre ]
1:
isang diyagonal na linya patawid sa hilatsa ng tela

ba·yá·saw

pnr |[ War ]
:
bigô1 o nabigô.

ba·ya·sít

png |Bot
:
palumpong (Securinaga virosa ) na malago at ginagawâng tina ang katas ng balát.

ba·yá·song

png |Bot |[ Bik ]

bá·yat

png
1:
[ST] bágal
2:
[Kap] bigát1

ba·ya·tí

png |Bot

ba·yáw

png |[ Tsi Akl Bik Hil Ilk Pan Seb Tag War ]
1:
bana ng kapatid o pinsang babae ; laláking kapatid o pinsan ng asawa : FEL
2:
tawagan ng mandaragat na hindi magkakakilála kapag namamalakaya.

bá·yaw

png
2:
[Mrw] búhat
3:
[Hil Mrw Seb] angát3
4:
Lit [Igo] dasal para sa kapayapaan ng dalawang baryo o dalawang mangangalakal.

bá·yaw

pnr |[ ST ]
:
tahimik, payapa, gaya sa ”mabayaw na loob ” mapayapang kalooban.

ba·yá·wak

png |Zoo
:
alinmang sa malalaking reptil (Varanus salvator ) na kaanak ng butikî : BANYÁS2, BARÁK2, GOTÔ, IBÍD, MANGÉLONG, MONITOR LIZARD, PILÁOS, TILÁY2 var biyawak Cf BAYAGBÁG

ba·ya·wán

png |[ Seb ]

ba·yá·wang

png |Ana |[ ST ]

ba·yá·was

png |Bot |[ Bik Ilk Pan ]

ba·ya·wís

png |[ ST ]
1:
tao na mahirap pakitunguhan, tao na hindi marunong makisáma
2:
nása masamâng kalagayan at kailangang maghigpit ng sinturon.

ba·ya·wís

png |[ ST ]
:
tao na mahirap pakitunguhan.